Khảm Trai Là Gì? Và Những Nét Thú Vị Của Ngành Khảm Trai Truyền Thống Việt Nam

Việt Nam từ xưa đến nay luôn được biết đến là một đất nước với nhiều làng nghề truyền thống đặc sắc. Xuyên suốt trong quá trình phát triển của các ngành nghề chúng ta không thể bỏ qua nghề khảm trai. Được biết đến là một lĩnh vực làm đẹp và trang trí thủ công vô cùng tỉ mỉ và sắc sảo. Vậy khảm trai là gì? Các nghệ nhân đã thực hiện các bước khảm trai như thế nào? Hãy cùng Blusaigon tìm hiểu kỹ hơn ở bài viết này nhé.

Khảm trai là gì?

Có lẽ với nhiều người trong chúng ta, đặc biệt là giới trẻ hiện đại, vẫn còn khá xa lạ với khái niệm khảm trai. Khảm trai là gì? Khảm trai được biết đến là một nghề thủ công mỹ nghệ thuộc dạng cao cấp. Công việc chủ yếu của các nghệ nhân sẽ là làm hoành phi hoặc là các câu đối. Dùng để phục vụ chủ yếu cho trang trí ở các đình chùa hoặc là những đồ dùng đặc biệt khác như khảm sập gụ, tủ chè, bình phong, điếu ống, tráp trầu, hộp đựng thuốc lá... Với những họa tiết trang trí được lựa chọn theo những chủ đề từ các tích ngày xưa.

Đặc điểm lịch sử phát triển của ngành khảm trai như thế nào?

Một trong những yếu tố để nghề khảm trai có thể hình thành từ sớm và ngày phát triển đến hôm nay chính là sự ưu ái từ thiên nhiên. Với lợi thế về vị trí địa lý Việt Nam có đường bờ biển dài. Nó đã đem lại một nguồn nguyên liệu dồi dào cho nghề khảm trai có thể hình thành, tồn tại và phát triển mạnh mẽ không chỉ trong nước, mà đang có xu hướng vươn xa ra nước ngoài thời gian gần đây. Và đặc biệt, khi nhắc tới nghề khảm trai, chúng ta không thể không nhớ đến cái nôi sản sinh ra nghề khảm trai. Đó là làng nghề chuôn ngọ ở phía nam của thành phố Hà Nội.

Về lịch sử thì nghề khảm trai được nhắc đến trong tài liệu sử sách từ thế kỷ 3 đến thế kỷ 5. Vào thời kỳ Bắc thuộc với tổ nghề sống tại triều nhà Lý với xưng danh là đức Trương Công Thành. Đây là một người được biết đến với tài nghệ văn võ song toàn, từng tham gia vào quân đội. Tuy nhiên, sau khi rời ngũ ông đã lui về để nghiên cứu và phát triển nghề khảm trai.

Từ xa xưa, khảm trai chỉ được sử dụng phổ biến trong triều đình, các nhà của quan có địa vị. Hoặc các thương gia giàu có, những người thuộc tầng lớp thấp hơn hầu như không được phổ biến về lĩnh vực này. Hơn nữa, vào khoảng thời gian Pháp thuộc, sang đô hộ nước ta. Một phần nào đó đã có những tác động đến ngành khảm trai. Khiến cho ngành khảm trai phát triển hơn, sử dụng nguyên liệu linh hoạt và đa dạng hơn.

Các bước cơ bản để tạo nên một tác phẩm khảm trai

Bước 1: Vẽ mẫu cho bức tranh sẽ được tiến hành khảm trai

Bước 2: Cưa trai theo các đường nét đã vẽ

Bước 3:  Đục gỗ (vẽ mẫu lên gỗ)

Bước 4: Gắn trai vào gỗ

Bước 5:  Mài khảm cho thể hiện rõ các đường nét

Bước 6: Dùng bột đen để làm rõ các bức tranh

Những yêu cầu cơ bản của ngành khảm trai là gì?

Nghề khảm trai là một trong những ngành nghề độc đáo và thú vị. Vậy nên, các yêu cầu đặc ra cho những ai có đam mê theo đuổi nó cũng rất khác biệt. Quan trọng nhất vẫn là ưu tiên đầu tư cho sự thiên phú và trau dồi các kiến thức về mỹ thuật, thẩm mỹ và điêu khắc thủ công. Bên cạnh đó cũng cần trang bị cho bản thân những tố chất và kỹ năng cơ bản cần thiết như:

+ Để có thể theo đuổi được nghề khảm trai này thì người nghệ nhân phải cần có sự tỉ mỉ. Tính cách nhu mì và kỹ càng cho từng đường nét.

+ Trang bị đủ kiến thức để có thể nhận định được các nguyên liệu khảm thông thường được lấy từ ốc, trai và vỏ trai. Tuy nhiên, được yêu thích nhất hiện nay là vỏ trai ngọc môi vàng với kích cỡ lớn cùng màu sắc óng ánh.

+ Chính bởi việc dùng những vỏ trai mà để thực hiện công việc mà  người nghệ nhân khi thực hiện sẽ phải rất tỉ mỉ, thận trọng trong từng công đoạn từ vẽ cho đến cắt khắc của mình. Hay nói theo cách khác chính là cách hiểu được về thứ tự thực hiện sao cho việc hoàn thành một bức tranh hoàn chỉnh nhất.

+ Ngoài ra nghề khảm trai cũng đòi hỏi một sự tinh tế và tính thẩm mỹ cao ở người nghệ nhân. Đây cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng từ năng khiếu bẩm sinh. Bởi công đoạn để sản xuất ra một sản phẩm từ khảm trai có rất nhiều chi tiết phức tạp.

+ Có thể hiện tại với sự phát triển ngày càng hiện đại của công nghệ đã hỗ trợ rất nhiều cho quá trình mài dũa khảm trai. Tuy nhiên, người nghệ nhân vẫn luôn cần có sự sáng tạo, sự tinh thế trong từng yếu tố thẩm mỹ. Cùng bàn tay khéo léo, tinh xảo để có thể thực hiện được các công đoạn đặc biệt. Tuy mất nhiều thời gian và công sức hơn so với làm bằng máy móc, Nhưng nó chính là điểm nhấn nghệ thuật nổi bật cho sản phẩm được tạo ra. 

+ Bên cạnh đó, một yếu tố quan trọng không thể bỏ qua đó là một nghệ nhân khảm trai cũng cần phải am hiểu sâu sắc về nền văn hóa quốc gia. Nắm chắc được bản sắc dân tộc để có thể giữ gìn và truyền đạt một cách sâu sắc, để tạo nên một tác phẩm khảm trai đặc sắc, có hồn và sống mãi với thời gian.

Trên đây là một số chia sẻ cơ bản về ngành khảm trai mà Blusaigon muốn gửi đến bạn đọc. Ngoài ra, bạn cũng có thể tham khảo nhiều hơn các sản phẩm từ ngọc trai khác tại đây.